Hastane Öncesi Acil Bakımda İntravenöz IV Damar Yolu Açılması

AMAÇ: Hastane öncesi acil bakımda intravenöz damar yolu açılması konusunda bilgi ve beceri kazanmak

İÇİNDEKİLER:

• Giriş
• Hazırlık
• İV Sıvı Seçimi Nasıl Yapılır?
• Set Seçimi Nasıl Yapılır?
• Set Hazırlanması Nasıl Yapılır?
• Ven Seçilmesinde Dikkat edilecek Noktalar
• İV Kateter seçimi nasıl yapılır?
• Periferik Damar Yolu Nasıl Açılır?
• Kaynak

Hastane öncesi acil bakımda en sık başvurulan tedavi uygulama yöntemi damar yolu açmak ile olmaktadır. İlaç, intravenöz solüsyon, kan ve kan ürünlerinin ven yolu ile verilebilmesi için vene kateter, kanül yerleştirme işlemine damar yolu açma denir. Periferik damar girişimi perifer damarlara yani gözle görülüp elle hissedilen el, kol, bacaklardaki damarlara ekipman yardımıyla girilmesini içerir. Başarılı girişimler için anatomik yapıyı iyi bilmek, uygulamada kullanılacak malzemeleri iyi tanımak ve tecrübe elzemdir.

Hazırlık

IV girişim uygulanacak alanın kirlenmelerini önlemek için girişime başlamadan önce tüm malzemeler bir araya getirilip hazırlanmalıdır. Bazen hastanın durumu tüm hazırlığı zor duruma sokabilir. Bu yüzden ekip arkadaşınızın sizin nerede hangi malzemeyi kullanacağınızı bilmesi oldukça kolaylık sağlayacaktır.

IV Sıvı Seçimi Nasıl Yapılır?

Hastane öncesi acil bakımda kullanılan IV sıvının seçiminde çoğu kez hastalığın nedeni, ciddiyeti, sıvı ihtiyacı ve ilaç uygulamasının gerekip gerekmediği belirleyici faktörler arasındadır. Hastane öncesi IV sıvı seçimi genellikle iki izotonik,kristolloid (SF,RL) ile sınırlıdır. Her IV solüsyon steril poşet içinde saklı ve son kullanma tarihi okunabilir durumda olmalıdır. Üzerindeki koruyucu poşet çıkarıldıktan sonra 24 saat içinde kullanılmalıdır. IV setin bir çıkış ve ilaç verebilmek için birde giriş noktası olmalıdır. Eğer IV sıvının koruyucu kapağı açıldıysa çözelti kullanılmalı veya atılmalıdır. Poşet içindeki çözeltiler farklı hacimlerde gelir. Hastanelerde yaygın olarak kullanılan 1000 ml, 500 ml, 250 ml, 100 ml ve 50 ml çözeltiler vardır; fakat alanda kullanım kolaylığı açısından 1000 ml ve 500 ml kullanılır.

Set Seçimi Nasıl Yapılır?

İV çözeltiye uygun serum setleri genelde standarttır. Bunlarda çözeltiler gibi steril poşetlerde muhafaza edilmektedir. Poşet içindeki setin muhafaza kapakları vardır; eğer bunlar bir kere açılırsa kullanılmalı veya atılmalıdır. Damla sayısını ayarlamak için set üzerinde mandalları bulunur ve dakikada gidecek damla sayısı buradan ayarlanır. Makro ve mikro damlalıkların bulunduğu setler vardır. Mikro damlalıklı setler genelde hastane ve alanda sıvı replasman tedavisinde kullanılır. Makro damlalıklı setler ise kan ürünleri transfüzyonunda tercih edilmelidir.

Set Hazırlanması Nasıl Yapılır?

IV sıvı ve set seçildikten sonra paketlerin üzerindeki son kullanma tarihleri kontrol edilmelidir. Kontrolleri yapıldıktan sonra poşetlerden çıkarılmalıdır. IV çözeltinin homojenliği ve berraklığı kontrol edilmelidir. İçinde partiküller varsa kullanılmamalıdır.

• Kontrollerden sonra adım adım setin hazırlanmasına geçilmelidir.
• Öncelikle çözeltinin içinde bulunan sert plastik poşet açma bölgesinden yırtılmalıdır.
• Çözeltiyi poşetinden çıkartın ve portunun giriş kısmındaki kapalı kısmı kırarak açın
• Damla setinin poşetini açıp sivri uçlu damlalık kısmının kapağını çıkartarak çözelti poşetinin çıkış kısmına yerleştirin
• Çözeltinin damla haznesinden akmasına izin verin ve setin tamamen dolmasını bekleyin. Setin ucundaki kapağı çıkarmayın ama gevşetin ki hava akışı rahatlıkla o bölgeden tahliye olsun, çözelti akışını durdurmak için bir eliniz klemp makarasında olsun.
• Tekrar damla haznesini kontrol edin tamamen çözelti ile dolduysa bir kısmını boşaltın, Az ise hazneyi sıkıp biraz artırın. Damla akışı sıvı hesaplaması için size kolaylık sağlayacaktır.
• Kolay erişebileceğiniz yüksek bir yere asın.

Ven Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

İntravenöz kateter yerleştirmek için en uygun damarı seçmek önemlidir.

Venler; anatomi, genişlik, devamlılık ve kalite açısından değerlendirilerek kolay görülebilen ve palpe edilebilen dolgun, geniş ve düz venler tercih edilmelidir. Seçilen venlerin öncelikle proksimalden değil, distalden olacak şekilde damar yolu açma girişimi planlanmalıdır. Kural olarak üst ekstremite alta göre, distal proksimale göre, düz yüzey ekleme göre daha fazla tercih edilmelidir. Hasta konforunu etkilemeyecek şekilde aktif olarak kullanmadığı bölgeleri tercih edilmelidir. İntravenöz uygulamalarında en sık kullanılan venler kolda sefalik ven, bazilik ven ve mediyan kubital ven; el sırtında dorsal metakarpal venlerdir.

Genel olarak şu hususlara dikkat edilmesi gerekir.

• Travma, enfeksiyon belirtileri, (kızarıklık, şişlik, ağrı, sıcaklık) dolaşım bozukluğu, cerrahi müdahale ve arteriovenöz şant (hemodiyaliz için), mastektomi olan bölgeler kontrol edilmeli ve girişim için bunlardan herhangi birinin olmadığı bölge seçilmelidir.
• Bebek ve yaşlılarda, ven duvarı çok hassas olduğundan dikkatli olunmalıdır.
• Çok zayıf hastalarda, ven duvarı çok ince ve hareketlidir., kolayca yırtılabileceği unutulmamalıdır.
• Obez hastalarda, yüzeysel venlerin görünmesi ve hissedilmesi zordur.
• Ciddi dehidratasyon, ekstaselüler sıvı kayıpları ve şok tablosunda venlerin dolgunluğu azaldığından damar yolu açmak güçleşir.
• Damar yolu, cerrahi aseptik tekniğe uygun açılmalıdır. Bu uygulama direkt vücut içine giriş yapılarak gerçekleştiği için enfeksiyon riski çok fazladır.

IV Kateter Seçimi Nasıl Yapılır?

Damar yolu açmak için seçilen kateter IV girişim amacına uygun olmalıdır. Hastanın klinik durumu, yaşı, damar yolu açılan bölge ve uygulanan tedavi kateter seçiminde belirleyicidir. Periferik damar yolu açmak için değişik uzunluk ve çaplarda mandrenli plastik kateterler (intraket, anjioket) kullanılır. İntraketlerin numarası büyüdükçe çapları küçülen farklı renklerde çeşitleri vardır. Acil durumlarda hızlı sıvı verilmesine imkân taşıyan geniş kateterlerin seçilmesi gerekmektedir.

Periferik Damar Yolu Nasıl Açılır?

Periferik damar yolu açmak için aşağıdaki prosedürler izlenmelidir.

• Hastanın bilinci açık ise yapılan işlem hakkında bilgi verilir. Damar yolu açma nedeni ve uygulama açıklanmalıdır.
• Eldivenler mutlaka takılmalıdır.
• Damar yolu malzemeleri hazırlanmalıdır.
• Uygun sıvıyı seçilerek son kullanma tarihi ,sıvı içinde partikül olup olmadığı ve serum torbasının sağlamlığı kontrol edilmelidir.
• Klempi kapalı serum seti serum torbasına takılır, damla haznesi sıkılarak yarıya kadar doldurulur ve klemp açılarak serum seti sıvıyla doldurulur.Set içinde hava kalmadığından mutlaka emin olmalıdır.
• İşlemden önce flasterler ve özel kanül sabitleyiciler hazırlanmalıdır.
• Hastaya işlem için uygun pozisyon verilir. Mümkünse girişim yapılacak bölge kalp seviyesinin altında olacak şekilde yerleştirilir. (Örneğin, antekubital fossadaki venler kullanılıyorsa hastanın dirseği hiperekstansiyonda olmalı, altı desteklenerek kalp seviyesinin altında tutulmalıdır.
• Uygun çaptaki IV kanül girebileceği şekilde periferik ven gözlemlenerek ve palpe edilerek seçilir.
• Seçilen ven, parmak uçları ile tekrar palpe edilerek doku içindeki ilerleyiş hissedilir.
• Seçilen ven antiseptik solüsyonlu pamukla venin proksimalden distaline doğru tek bir hareketle silinerek cilt antisepsisi sağlanır.
• Vene uygun büyüklükte seçilen intraket steril paketinden çıkarılır.
• Koruyucu kılıf çıkarılarak intraket iğnenin keskin yüzü yukarı gelecek şekilde tutulur.
• Veni sabitlemek amacıyla vene girilecek noktanın yaklaşık 3-5 cm alt tarafına boşta kalan elinizin başparmağı ile bastırarak deriyi aşağıya doğru gerdirilir.
• Büyük belirgin venlerde doğrudan teknik ile 15-20 derecelik bir açı ile cilt ve veni aynı anda dalarak vene girilir. Derin ve kaygan venlerde dolaylı teknik ile ilk aşamada girilecek venin 1cm altından 30-45 derecelik açı ile yaklaşık 3-5 mm cilde girerek, ikinci aşamada iğnenin açısını 10-15 derece küçülterek ven içine ilerletilir.

(Ven içine girildiğinde kan durdurucu kapağın olduğu yere kan dolar. Kan geldiği gözlemlenerek ven içine girilip girilmediği anlaşılabilir.)

• Girişim yapıldığında kılavuz iğneyi 1cm geriye çekerek esnek kanülün içine kan gelmediğini gözlemleyin. Kan geliyorsa esnek kanülü damar içinde ilerletirken kılavuz iğneyi yavaşça geriye doğru çekin; ancak tamamen çıkartmayın.
• IV kanül bir elle sabitlenerek , turnike çözülür.
• IV kanül yerleştirildikten sonra yapışkan flaster ile tespit edilir.
• Ven içinde kalan esnek IV kanülün uç kısmına tek el parmağı ile bası uygulayarak kılavuz iğneyi çıkarın, sıvı uygulaması yapılacaksa havası alınmış serum seti takılır. Sıvı uygulaması yapılmayacaksa IV kanül kapağı kapatılır.
• IV kanül iğnesi tıbbi atık, delici kesici kutusuna atılır. Eldiven ve kullanılmış diğer atıklar kontamine atık kutusuna atılır.
• El dezenfektanı ile eller dezenfekte edilir.

• Bedia Gülen, B. T. (2019). Damar Yolu Uygulama ve Ekipmanları. P. B. Cander içinde, Hastane Öncesi Acil Tıp ve Paramedik (s. 381-389). İstanbul: İstanbul Medikal ve Sağlık Yayıncılık.

• Damar Yolu Açılması ve sabitlenmesi. (2016). 17.12.2021 tarihinde Erişim adresi: https://cdn2.beun.edu.tr/hemsirelikhizmetleri/2016/12/tek/damar-yolu-acilmasi.pdf

• Hasan Ali Güler, G. G. (2019). Damar Yolu İlaç Uygulamaları. Paramedikler için Hastane Öncesi Acil Tıp Kapsamlı Başvuru Kitabı (s. 39-43). içinde Ankara: Ankara Nobel Tıp Kitabevi.